“Zeg maar Willy”: eindessay Taalvariatie

In de cursus Taalvariatie en culturele identiteit: van Diets tot Marokkaans Nederlands staat de relatie tussen taal en identiteit centraal. Vanuit een multidisciplinair perspectief kijken we hoe de vervlechting van taal en identiteit wordt verbeeld in cultuurproducten en kunstuitingen, zoals toneelstukken en romans – maar ook internetfora en tweets. Het onderstaande essay is een van de eindopdrachten die met het hoogste cijfers werden beoordeeld. Veel leesplezier.

“Zeg maar Willy”. De taalvariëteit van LuckyTV’s Koning ‘Willy’ en de Nederlandse identiteit

Door studenten Engelina Kuiken, Levi Remijnse en Daan Elling

Vorig jaar tijdens een concert van de band BlØf in Tilburg, een Nederlandstalige band waar de gemiddelde Nederlander toch minstens drie liedjes van kent, kondigde de zanger aan: ‘dit lied wil ik voordragen aan onze koning Willem’. De reactie van het publiek was verrassend. Een man riep hard: ‘“Zeg maar Willy!”’ waarop de hele zaal in lachen uitbarstte. Nee, dit was geen oer-Hollands gezegde, maar een citaat uit een filmpje van LuckyTV, waarin via een voice-over koning Willem-Alexander en koningin Maxima, clownesk omgedoopt tot ‘Willy’ en ‘Max’, een Haags accent krijgen en overstappen op een laag register. Het filmpje werd zo populair dat een vervolg niet uit kon blijven. Inmiddels worden er iedere maand nieuwe filmpjes uitgebracht waarin koning ‘Willy’ zijn Haagse accent in zijn koninklijke functie uit. De populariteit van de filmpjes wordt breed gedragen onder de inwoners van Nederland.

De naam ‘Willy’ wordt in een van de filmpjes door ‘Max’ verdedigd: “Koning of prins, het doet er niet toe. Het is meer wat wij vertegenwoordigen”.[1] Wat vertegenwoordigen deze filmpjes en dit personage ‘Willy’ dan precies?

Nu zijn er de afgelopen 15 jaar vele voice-overs gemaakt. YouTube staat bol van de gepersifleerde films, series en nieuwslezers. Wat zorgt ervoor dat deze voice-over op Willem-Alexander een groot deel van de Nederlandse samenleving aanspreekt?

Plat Haags en Standaardnederlands

Wanneer leden van de koninklijke familie in functie optreden spreken zij Standaardnederlands, een variëteit met een hoog prestige. Grondelaers en Van Hout laten op grond van verschillende criteria zien dat subvariëteiten van het Standaardnederlands een hoge waardering opleveren onder de participanten van hun onderzoek.[2] In de voice-over van Lucky TV spreekt ‘Willy’ echter met een Haags accent: fonologische variatie ten opzichte van het Standaardnederlands.

(1)       ‘Belangrèèkste is dat je ààthentiek blèèft.’[3]

In bovenstaand voorbeeld gebruikt hij de variant monoftongen waar in het Standaardnederlands de variant diftongen wordt gebruikt. Dit is een van de vele varianten waaraan men het plat Haags kan herkennen.

Dit Haagse accent wordt door Haagssprekenden over het algemeen in formele situaties pragmatisch ongepast gevonden.[4] Haags en Standaardnederlands polariseren zelfs.[5] Bezooijens (1997) onderzoek laat dit zien op grond van het criterium opleidingsniveau. De participanten koppelden het Standaardnederlands aan beroepen met een hoge status en het Haags aan beroepen met een lage status.[6] Toch wint het Haags de laatste twintig jaar aan terrein. Het wordt landelijk steeds meer ingezet in bijvoorbeeld de media en het bedrijfsleven, zij het in informele situaties.[7]

Willem-Alexander krijgt in de filmpjes een Haags accent opgelegd. LuckyTV confronteert zo de kijker met een ongeschreven norm: de elite spreekt geen variëteit met een laag prestige. ‘Willy’ doet dat wel. En hij doet het ook nog eens altijd en overal.

Een bijkomend gevolg van het steevast gebruiken van het Haags accent, is dat de pragmatische gepastheid altijd wordt geschonden aangezien alle filmpjes de koning in functie betreffen. Zo ook in een fragment waar het koninklijk paar buitenlandse gasten op bezoek krijgt:

(2)       ‘HEY Pankie, àhwe rukchinees.’[8]

De schending van de pragmatische gepastheid is hier op meerdere manieren bewerkstelligd. Ten eerste past het niet dat het staatshoofd de secretaris-generaal van de Verenigde Naties aanspreekt met een bijnaam, die ook nog eens spottend is. Daarnaast wordt er een Haagse variëteit gesproken. Dat betekent dat de zender een variëteit spreekt die de ontvanger niet begrijpt, waardoor er geen communicatie kan plaatsvinden. De schending van pragmatische gepastheid zendt voortdurend een signaal van lompheid uit. Het lage prestige van het Haagse accent onderstreept dit.

Koning ‘Willy’ en de Nederlandse identiteit

Wanneer de populariteit van de koning-‘Willy’-filmpjes van LuckyTV gekoppeld wordt aan kenmerken van de Nederlandse identiteit, kunnen een aantal dingen opgemerkt worden. Uit de filmfragmenten spreekt duidelijk dat de makers van de filmpjes een spotachtig personage van koning Willem-Alexander en andere leden van het Nederlandse Koningshuis construeren. Ditzelfde wordt gedaan met officiële gelegenheden zoals staatsbezoeken en het ontvangen van buitenlandse staatshoofden; gelegenheden waar het contrast tussen hoge en lage status door het accent van ‘Willy’ nog extra wordt benadrukt, oftewel het Haags heeft een laag prestige, maar tegelijkertijd ook wordt opgeheven, aldus de koning spreekt deze variëteit.

Volgens Pleij (1998) is het afgeven op autoriteiten, maar ook op aanstellerij en extreem gedrag kenmerkend voor de identiteit van Nederlanders.[9] Het Koninklijk Huis vertegenwoordigt volgens Pleij een soort carnaval, een omgekeerde wereld waarin we veel kwijt kunnen, om telkens weer te kunnen vaststellen dat we niet echt onder hun bewind wensen te staan.[10] Dit laten de filmpjes van Koning ‘Willy’ ook veelal zien. De koning en het Koninklijk Huis worden neergezet als min of meer carnavaleske personages die een accent hanteren tijdens gelegenheden waardoor zij steevast de pragmatische gepastheid schenden. Zoals eerder gesteld polariseert het accent sterk met de standaardtaal en deze factor lijkt cruciaal te zijn voor het succes van de filmpjes. Kijkers schijnen het amuserend te vinden dat de hoogste elite dit accent gebruikt in de functie waar eigenlijk Standaardtaal zou moeten worden gesproken. Het gebruik van dit accent zou de door de Nederlanders zo gehekelde hiërarchie ondermijnen en heeft een egaliserende werking: het alom geprezen gelijkheidsideaal.[11]

Deze ondermijning van de hiërarchie en de egaliserende werking kan ook gevat worden in de theorie van Leerssen (2000), die stelt dat culturele identiteit mede-geconstrueerd wordt door taaluitingen die een gevoel van bekendheid oproepen. Deze zogenoemde gemeenplaatsen zijn tot stand gekomen door jarenlange intertekstualiteit. Wanneer dit wordt gekoppeld aan de filmpjes over koning ‘Willy’ roepen die iets op van de Nederlandse identiteit dat door de kijkers herkend wordt, namelijk de bovengenoemde karakteristieken.[12] Het geloof in deze kenmerken van de Nederlander wordt zo door deze filmpjes in stand gehouden.

Vertegenwoordiging           

Wanneer we een reactie formuleren op het statement van ‘Max’: ‘[…] het is meer wat wij vertegenwoordigen.’[13], zou gesteld kunnen worden dat door middel van het Haagse accent en de schending van pragmatische gepastheid het contrast tussen hoge en lage cultuur tentoongesteld en tegelijkertijd ontkracht wordt. Hiërarchie wordt gehekeld en ondermijnd door een extreme gewoonheidsexcersitie, het Haagse accent, te plakken op de hoogste elite, het koningshuis. En dat spreekt Nederlanders aan! Het kan gezien worden als een element van de Nederlandse identiteit om af te geven op hautain gedrag en autoriteit. De filmpjes handhaven dit beeld. De populariteit van koning ‘Willy’ toont aan dat dit beeld van de Nederlandse identiteit nog steeds diep verankerd is de samenleving.

Literatuurlijst

1. Bezooijen, van R. ‘Normen met betrekking tot het Standaardnederlands’. In: Taal en tongval. Tijdschrift voor dialectologie 10 (1997), p. 30-48.
2. Elias, M. en A.C.M. Goeman, Taal in stad en land; Haags. Den Haag: Sdu Uitgevers 2002.
3. Grondelaers, S., R. van Hout en D. Speelman. ‘A perceptual typology of standard language situations in the Low Countries’. In: T. Kristiansen & N. Coupland (red.), Standard Languages and Language Standards in a Changing Europe. Oslo: Novus Press 2011,  p. 199-222.
4. Leerssen, J. ‘The rhetoric of national character: A programmatic survey’. In: Poetics today 21 (2000), p. 267-292.
5. Pleij, H. De herontdekking van Nederland. Amsterdam: Prometheus 2003.
6. Pleij, H. Hollands welbehagen. Amsterdam: Prometheus 1998.
7. Pleij, H. Moet kunnen; Een kleine mentaliteitsgeschiedenis van de Nederlander. Diemen: Veen Magazines B.V. 2011.
8. Visser, A. Herman Pleij: ‘Mijn spontaniteit is goed voorbereid’. 2014. http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3660817/2014/05/24/Herman-Pleij-Mijn-spontaniteit-is-goed-voorbereid.dhtml (20 januari 2017).

Audiovisuele bronnen

1. Willy: Ik ben geen nummer – Koning Willem-Alexander in LuckyTV – de lach van Maxima – HD. Via: https://www.youtube.com/watch?v=s9V35HeVmRM (23 januari 2017).
2. Lucky TV – Willy Ruk Chinees. Via: https://www.youtube.com/watch?v=KgBDQI5yCQE (23 januari 2017).
3. Lucky TV – Daarvoor (willy en max). Via: https://www.youtube.com/watch?v=LAoL6eGXyQ0 (23 januari 2017)

Noten

[1] LuckyTV – Daarvoor (willy en max). via: https://www.youtube.com/watch?v=LAoL6eGXyQ0 (23 januari 2017).

[2] S. Grondelaers, R. van Hout en D. Speelman. ‘A perceptual typology of standard language situations in the Low Countries’. In: T. Kristiansen & N. Coupland (red.), Standard Languages and Language Standards in a Changing Europe. Oslo: Novus Press 2011,  p. 199-222, aldaar 218.

[3] LuckyTV – Willy: Ik ben geen nummer – Koning Willem-Alexander in LuckyTV – de lach van Maxima – HD. Via: https://www.youtube.com/watch?v=s9V35HeVmRM (23 januari 2017).

[4] M. Elias en A.C.M. Goeman, Taal in stad en land; Haags. Den Haag: Sdu Uitgevers 2002, p. 28.

[5] M. Elias, Taal in stad en land; Haags, p. 94-95.

[6] R. van Bezooijen. ‘Normen met betrekking tot het Standaardnederlands’. In: Taal en tongval. Tijdschrift voor dialectologie 10 (1997), p. 29-48, aldaar p. 43.

[7] M. Elias, Taal in stad en land; Haags, p. 100.

[8] Lucky TV – Willy Ruk Chinees. Via: https://www.youtube.com/watch?v=KgBDQI5yCQE (23 januari 2017).

[9] H. Pleij. Hollands welbehagen. Amsterdam: Prometheus 1998, p. 28.

[10] H. Pleij. Hollands welbehagen. p. 33.

[11] A. Visser. Herman Pleij: ‘Mijn spontaniteit is goed voorbereid’. 2014. http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3660817/2014/05/24/Herman-Pleij-Mijn-spontaniteit-is-goed-voorbereid.dhtml (20 januari 2017).

[12] J. Leerssen. ‘The rhetoric of national character: A programmatic survey’. In: Poetics today 21 (2000), p. 267-292, aldaar p. 280-281.

[13]Lucky TV – Daarvoor (willy en max). Via: https://www.youtube.com/watch?v=LAoL6eGXyQ0 (23 januari 2017).